Ahlakın Hikmetle Kesişen Çizgisi: Ragıb Paşa Divanı'nda Erdemli İnsan Modeli

Osmanlı tarihinin ve kadim şiirin yetiştirdiği, Râgıb Paşa hem şair, hem fikir adamı hem de devlet adamlığı yapmış ve bu nitelikleri kişiliğinde bütünleştirmiş örnek bir insan olarak edebiyatımızdaki halı yerini almıştır. O, Nâbî ekolü olan Hikemî tarzdan etkilenmiş ve hikmet üstadının güçlü temsilcisi olmuştur. Yazdığı seçkin mısralarla, bir irsal-ı mesel ekolü de başlatmış, vecize edebiyatının da nadir şahsiyetlerinden olmuştur. Bir beytinde de vurguladığı gibi talihi yaver gelse Sâbit ve Şevket ekolünü şiirinde kuran büyük üstatlardan olacağını bizzat belirtmesi aslında kuru bir övgü değil, yer yer haklılığı da içermektedir. O, düşünceyi şiire getirip dönüştürmüş bir şairdir. Bu yönüyle Râgıb Paşa, Nâbî mektebinin sürdürücüsü şair vasfını taşıyan yegâne şair olmuştur. Hikmeti akıl süzgecinden geçirip şiirine aktaran şair, Sebk-i Hindi ekolünün hayalden sosyal gerçekliğe uzanan çizgisinde sosyal meseleleri şiirine malzeme yapıp sunabilmiş ve bunda başarılı olabilmiştir. Kaynaklar onun Hint üslubunda maharetli bir şair olduğu hususunda hemfikirdirler.
Râgıb Paşa, kurduğu kütüphane ve bilimsel faaliyetleri ile de ön plana çıkan bir isimdir. Bugün onun şiirlerinde görülen veciz ifadeleri duayen Türk ve Batılı düşünürlerin fikirsel dünyasında bulabilmek neredeyse imkansızdır desek abartı olmayacaktır. Şair, devlet adamı olarak görev aldığı her yerde şairlere değer vermiş, ilim mahfillerini desteklemiştir. Pek çok yabancı eserin de Türkçeye tercümesini sağlayarak, bu alanda büyük hizmetlere imza atmıştır. O, edebiyat ve tarih başta olmak üzere pek çok alanda verdiği eserlerle bir Râgıb Paşa külliyatı oluşturmuştur. Dîvân, Münşeât-ı Râgıb, Fethiyye-i Belgrad, Huneyniye ve Tâifiye, Tahkîk ve Tevfîk, Mecmûa-i Râgıb Paşa, Sefînetü’r-Râgıb ve Defînetü’l-Metâlib, Aruz Risâlesi, Tercüme-i Matla-ı Sa‘deyn, Tercüme-i Ravzatü’s-Safâ. Devrinde fıkralarıyla ve nazireleriyle Haşmet ve Fıtnat Hanım, Râgıb Paşa’yı takip etmişlerdir. O, son dönem Osmanlı şiirinin sesi olan Encümen-i Şuarâ şairlerini de etkilemiş, irsal-ı meceze hayat vererek kendi tarzını ve üslubunu bugüne ulaştırmış seçkin şairlerden biri olmuştur.